طرح درس براساس برنامه درسی ملی چگونه نوشته می شود؟

درود فراوان بر شما. به سایت ابتدایی ها خوش آمدید.

برای هر معلمی طرح درس 📝 نام آشــنایی اســت. در مدرسه هم انتظار می رود معلمان طــرح درس داشــته باشند و تدریس خود را بر اساس آن هدایت
کنند.

اما سؤال اساسی این است که:

چارچوب این طرح درس بر اساس برنامه درسی ملی باید چگونه باشد؟

چون چارچوب و فرمت های فعلی طرح درس ها از نظریه یادگیری رفتارگرا تبعیت می کند. در سال های اخیر برای داشتن طرح درس مبتنی بر برنامه درسی ملی چالش هایی صورت گرفته است، اما هنوز تا نهادینه شدن آن فاصله داریم. در این پست طرح درس مبتنی بر برنامه درسی ملی مورد بحث قرار می گیرد که می توانیم آن را طراحی یادگیری با رویکرد تلفیقی و درهم تنیده بنامیم.

تبیین مفهوم طرح درس

طرح درس در معنای عمیق خود یک طرح ذهنی اســت که دغدغه های معلم را لزوما برای تربیت و یادگیری دانش آموز شامل می شود. بر این اساس، معلمان حتی در تابستان که به ظاهر تعطیل هستند هم برای کیفیت نقش بهتر خود فکر می کنند و کتاب می خوانند.
لذا باید اذعان داشــت، طرح درس تلاش مستمر معلمان برای کیفیت تربیت همه جانبه ی دانش آموزان تلقی می شود.اگــر این طرح ذهنی با معلم همراه نباشــد، صرف پرکردن فرم های طرح درس، در کیفیت عملکرد آنها تأثیری ندارد.

نکته بعدی که باید به آن فکر کنیم این اســت که آیا اساسا همان اصطلاح طرح درس همچنان مناسب است؟ در سال های اخیر کلماتی چون طراحی آموزشی در کلاس درس و طراحی یادگیری مطرح شــده اند، اما به نظر می رسد طراحی یادگیری یا طراحی فرصت های تربیت و یادگیری کلمه های دقیق تری باشــند، چون با تعریف برنامه درسی (طرح یا نقشه یادگیری) و با نظریه فطرت گرایی توحیدی، و نظریه های جدید یادگیری همچون ساخت گرایی سازگاری بیشتری دارند. چون همه تلاش معلم زمینه ســازی برای تربیت و یادگیری دانش آموزان است، این زمینه سازی به یک نقشه یادگیری نیاز دارد. یک نقشه یادگیری برای کل سال یا برای یک ماده درسی و یا به طور خاص برای هر یک از درس های یک ماده درسی.

نکته بعدی آن است که معلمان باید طرح یادگیری را با کدام رویکرد دنبال کنند. بر اساس سند برنامه درسی ملی، رویکرد حاکم بر برنامه های درسی رویکرد فطرت گرایی توحیدی است. در عین حال، در مبانی نظری سند تحول، این رویکرد با عنوان موقعیت محوری و هم هجان به نگری قید شده است.
معنای کامل این رویکردها آن است که کار معلم زمینه سازی و فراهم کردن فرصت های مناسب برای شکوفایی استعدادهای فطــری دانش آموزان از طریق درک و اصلاح موقعیت اســت.

شــناخت و اصلاح موقعیت یا همان چهار عرصه (خدا، خود، خلق و خلقت) هدف اصلی در فرایند یاددهی یادگیری است. لازمه ی این شناخت فعال سازی ظرفیت ها و قابلیت های درونی دانش آموزان است. این ظرفیت ها و قابلیت ها همان جلوه های فطــرت در پنج کلمه تفکر، ایمان، علم، اخلاق و عمل اســت کــه باید به صورت تلفیقی در طرح درس مدنظر قرار گیرد که چگونگی آن در ادامه بیان می شود.

چارچوب کلی طراحی یادگیری تلفیقی

چارچــوب کلی طرح درس یا طراحی یادگیری با مؤلفه های متفاوتی بیان شده است که در چند مؤلفه مشترک هستند:
1 .اهداف آموزشی
2 .اهداف ورودی
3 .سنجش آغازین
4 .امکانات و فناوری آموزشی
5 .روشهای تدریس
6 .ارزشیابی

این چارچوب می تواند در سه مؤلفه ساده تر شود:
1 .اهداف یادگیری
2 .راهبری یادگیری
3 .سنجش یادگیری

تفاوت اساســی این چارچوب با چارچــوب قبلی قید کلمه یادگیری در آن است. با پررنگ کردن کلمه یادگیری مشخص می شــود که هدف، یادگیری دانش آموزان اســت و روش های تدریس و ســنجش، راهبرد تلقی می شــوند. اگر قرار باشــد چارچوب قبلی را با رویکرد تلفیقی بازطراحی کنیم، به صورت زیر خواهد بود:

1 .اهداف یادگیری
2 .اهداف ورودی (پیش دانســته های مرتبط با اهداف درس جدید)
3 .روش های سنجش آغازین
4 .تدارک فرصت های یادگیری
5 .راهبری فرایند یادگیری به صورت تلفیقی
6 .تکالیف و فعالیت های یادگیری
7 .سنجش پایانی (با رویکرد مفهومی و عملکردی)

فرایند نوشتن طراحی یادگیری تلفیقی برنامه

اهداف یادگیری: مهمترین مؤلفه طرح درس و اساسا برنامه ی درسی هدف اســت. در فرمت های قبلی، اهداف آموزشی قید می شد و در حیطه های (شناختی، روانی، حرکتی و عاطفی ) در عین حال از اهداف کلی، جزئی و رفتاری بهره گرفته می شد.

به نظر می رســد بر اساس تحلیل نظریه ســاخت گرایی، در عین حال رویکــرد فطرت گرایی توحیدی، همان کلمه اهداف یادگیری کفایت می کند. در عین حال، بر اســاس اســتنباط محتوای درس، بهتر اســت از پنج شایســتگی تفکر، ایمان، اخالق، علم و عمل بهره بگیریم.

اما سؤال اساسی اینجاست که آیا باید جدول عرصه ها (خدا، خود، خلق و خلقت) هم در اینجا نوشــته شوند؟

پاسخ: نظر به اینکه عرصه ها در همان اهداف پنج شایستگی ( تفکر، ایمان، اخلاق، علم و عمل) مستترند، نیازی به نوشتن چهار عرصه (خدا، خود، خلق و خلقت) نیست.

مصداق های هر شایستگی عبارتند از:

تفکر: اســتدلال، محاســبه، طبقه بندی، ارزیابی، قضاوت، مقایســه، تحلیل، تشــخیص، ارائه راه حل جدید (خلاقیت)،طرح سؤال، استنباط، تفسیر، تبیین، ترجمه، فرضیه، تعمیم، پیش بینی، پژوهش، تصمیم گیری و …

علم: (آگاهی، دانش.) تعریف مفاهیم و اصطلاحات، نام بردن، توضیح دادن، درک و فهم.

عمل: دست ورزی، ســاختن، طراحی کردن، ماکت، نوشتن،خوانــدن، انجام دادن، کاربــرد فناوری، کارآفرینی، نقاشــی،داستان، انجام عبادات و عمل صالح و …

اخلاق: صبر، شجاعت، قدرشناسی، قناعت، احترام، بخشش، صداقت، قدردانی، نوعدوســتی، احســان، نیکوکاری، منافع جمعی، همکاری، همیاری، همدلی، تعهد، مسئولیت پذیری، عزت نفس. ایمان (بــاور، ارزشگذاری:) خودبــاوری، خودارزیابی، خودآگاهی، اراده و تلاش، پشتکار، توکل، خودمدیریتی، امید، عشق، خداباوری و …

ایمان: بــاور، ارزشگذاری، خودبــاوری، خودارزیابی، خودآگاهی، اراده و تلاش، پشتکار، توکل، خودمدیریتی، امید، عشق، خداباوری و…
به طور طبیعی، در هر درس حداقل یک هدف فکری، علمی و عملی وجود دارد و معمولاً آن ها مبنای سنجش هستند. اما اهــداف اخلاقی و ایمانی در یادگیری نقش کلیــدی دارند و در قالب ســنجش فراینــدی باید به طــور مرتــب آن ها را سنجش کنیم و همان بازخوردهــای کیفی معلمان کافی است و نیاز به سنجش پایانی نیست.

اهداف ورودی و سنجــش آغازین:

پیوند پیش دانسته ها با اهــداف و مفاهیم درســی جدید بسیار مهم است. لذا معلم در طرح درس این اهداف و نحوه سنجش آن را مشخص می کند.
تدارک فرصت های یادگیری این عبارت به جای امکانات و فناوری آموزشــی نوشته شده اســت تا نشان داده شود که این بخش شامل پیش بینی تنوع محیط یادگیری (واقعی و مجازی) یعنی آزمایشــگاه، کارگاه، کتابخانه، فناوری آموزشــی، گردش علمی، حضــور اولیا در کلاس، فیلمبرداری، گروه بندی، کار تیمی و اساساً هر فرصتی می شود که به یادگیری کمک می کند.

راهبری فرایند یادگیری

در فرمت های قبلی طرح درس، صرفاً به نوشــتن چند روش تدریس بســنده می شد، اما تفاوت اساسی چارچوب جدید در همین بخش است. یعنی معلم باید با تلفیق روش های تدریس، تلفیق ســنجش و تدریس، تلفیق شایســتگی ها (علم، عمل، اخــلاق و… )

تلفیق و ارتباط مفاهیم درســی را با عرصه های فرهنگی، اجتماعی و ارزشی (یا همان خدا، خود، خلق، خلقت) تلفیق با سبک های یادگیری (جنبشی، دیداری، شنیداری) و تلفیق با ســاحت های تربیت را مشخص کند. به عبارت دیگر، معلم باید در این طراحی در عمل تدریس خود را پیاده کند. برای این کار سناریوی پیشنهادی چنین است:

تکالیف و فعالیت یادگیری

بچه ها در فرایند درس (واقعی یا مجازی) باید به فهم مفاهیم اصلی درس دست یابند و انگیزه تمرین و تکرار، پژوهش و … را حاصل کرده باشند. لذا تکالیف و فعالیت های به اصطلاح مربوط به منزل برای تکرار، تثبیت و توســعه یادگیری هستند.

معلم باید متناسب با تفاوت های فردی، انواع تکالیف را در طرح درس خود پیش بینی کند. تکالیف تمرینی برای همه دانش آموزان و تکالیف پژوهشی و پروژه های حداقل برای هر دانش آموز در سال (به صورت فردی یا تیمی) لازم است.

سنجش پایانی

بعضی از درس ها اساســاً ســنجش پایانی ندارند و عملکرد دانش آموزان با همان سنجش فرایندی و پروژه های کلاسی و … سنجیده می شوند. اما درس هایی که سنجش پایانی دارند باید در طرح درس مشــخص شوند. لذا مبنای این سنجش همان اهداف یادگیری درس هستند. در عین حال، بهتر است علاوه بر راهبردهای بازپاسخ و بسته پاسخ، از سنجش عملکردی هم بهره گرفته شود.

پی نوشت

1.ســنجش فرایندی در تمام مراحل به صورت فوق درهم تنیده به کار گرفته می شود.

منبع: رشد معلم / سنار یوی تدر یس تلفیقی / دکتر عظیم محبی دکترای برنامه ریزی درسی